تقریر«ولفسن» از نظریه اسپینوزا درباره اراده و مقایسه آن با دیدگاه بعضی از حکمای مسلمان

سخن بر سر جواز یا عدم جواز نسبت اراده به خداست. اسپینوزا فیلسوف نامدار یهودی قرن هفدهم از جمله فیلسوفانی است که به صراحت در جواز نسبت اراده به خدا تردید افکنده است. او نه تنها صریحاً آزادی اراده را در خدا انکار کرده است بلکه به تصریح، همان حکم را در مورد انسان نیز جاری دانسته است و شارح بزرگ او ولفسن در تقریر خود از نظریه وی، ضمن توضیح نظر وی اعتراف می کند که اسپینوزا در بحث اراده خداوندی به آرای فیلسوفان قرون وسطی و فیلسوفان عرب که احتمالاً از طریق ابن میمون فیلسوف نامدار دیگر یهودی درجریان آن قرار گرفته، متفطن بوده است و تا حدی نیز متأثراز آرا و اندیشه¬های ایشان شده است. در این مقاله سعی شده ضمن توضیح و تبیین نظریه اسپینوزا در مسأله اراده به تقریر ولفسن، نظر چند تن از حکیمان مسلمان نیز که در همین مسأله اما و اگرهایی داشته¬اند تحلیل شود تا در نتیجه نشان داده شود که بسیاری از اختلافات میان این بزرگان لفظی بوده و در ورای بحث¬های لفظی مشابهت¬های زیادی میان تفکر ایشان یافت می¬شود و آنچه نهایتاً برای جمله آنها اصالت دارد سمت و سو دادن بحث اراده به صورتی است که کمال خداوندی و شأنیت الهی کمترین خدشه¬ای نبیند.